سبک محوطه سازی ژاپنی
باغ ژاپنی نام سبکی خاص از باغسازی است که در آن از عناصر موجود در طبیعت به نحو شگرفی استفاده می شود. معمولاً در ترکیب باغ های ژاپنی از ترکیب گیاهان رنگارنگ و متنوع با عناصری همچون پله های سنگی، برکههای کم عمق، حصارهای سنگی، نرده هایی از خیزران (بامبو)، پلهای چوبی و یا سنگی بر فراز برکه ها و جزایر مصنوعی آکنده از گل و گیاه استفاده می شود.باغ سنگی ژاپنی گونه ای از انواع باغ های ژاپنی است.
سبک باغسازی در خاور دور ( چین و ژاپن) بر مبنا و اصول خاصی قرار گرفته و قدمت تاریخی به ۲۵۰۰ سال قبل از میلاد مسیح ( در چین) می رسد ، پرورش گیاهان داروئی و حفظ فضای سبز ، قرن ها مبنای فکری و منبع الهام علاقمندان به طبیعت بوده است .
افکار فلسفی و مذهبی در طول تاریخ خاور دور بنوعی در هنر تاثیر نهاده است . آن چنانکه پس از ظهور بودا و آشنائی هنرمندان با عقاید و افکار فلسفی او طراحان به طبیعت نزدیکتر خود را حس کردند و نمایانگر این حالات
در طرحهای تقلیدی آنها از طبیعت می باشد . بطور کلی باید مناظر باغها در مقیاس کوچکی از فرمهای آزاد طبیعت شکل گرفته باشد . بنابراین می توان چنین دریافت که هر آنچه در باغ و پارک به کار گرفته می شده
خود مفهوم خاص و بیانگر نکته ایی از واقعیت های موجود در طبیعت بوده است و براساس خصلت و امکان بهتر زیستن ثروتمندان سبب می شد که آنها بتوانند به سهولت قسمتی از طبیعت زیبا را به ماوای خویش ببرند
و از این رهگذر در اطراف قصرها و بناهای بزرگشان زیبایی هایی از طبیعت را به اشکال مختلف جمع کنند و همچنین در اطراف معابد براساس انگیزه و احترامات مذهبی ، پارکها و گلستانهایی با نهایت سلیقه ، که نشانه خلوص در آنها بود طراحی می کردند .
براساس طبیعت ظریف و دقیق ژاپنی ها ، گرایش سمبلیک به گیاهان و بعلاوه خصوصیات طبیعی محیط زیست موجب پیدایش سبک و روش خاصی برای باغهای ژاپنی شد. باغهای اولیه در ژاپن بسیار ساده و از مجموعه آبگیرها ، جزیره ها و نهرها تشکیل شده بودند .
گیاهان در باغهای ژاپنی اهمیت و معنای خاصی دارند ، در برخی موارد سعی شده است که بزرگی طبیعت را بر مقیاس کوچکی بنشانند این خود از ظرافت مردمی بر میخیزد که بصورت طرحها مینیاتوری (گیاهان هماهنگ شده با محیط )به وجود می آید .
این توجه اختصاص به گیاهان و حفظ دایمی آنها بر مبنای داشتن طبیعت آزاد با مقیاس کوچک را در این قسمت از خاور دور خلق کرد .
در طرحهای ژاپنی به جای آنکه از تعداد زیادی گل و گیاه استفاده شود سعی بر این است که بین عوامل طبیعی که نقش سمبلیک دارند ، ارتباط عاطفی برقرار شوند و هر قسمتی از باغ نمایان گر گوشه ایی از طبیعت باشد
مواردی که در احداث باغ های ژاپنی بیشتر مورد توجه می باشد اشکال مختلف سنگ هاو طرز قرار گرفتنشان ، آب ، گیاهان زینتی و ایجاد رابطه خاصی بین آنهاست همان طور که در قبل اشاره شد
در باغهای ژاپنی سنگ ها نقش عمده ایی به عهده دارند در طبیعت باغهای ژاپنی ، یک سنگ کاملاً منظم و صاف به کار نمی رود بلکه اشکال نامنظم و سطوح مختلف سنگهاست که زیباهایی را ایجاد می کند
که بطور کلی ژاپنی ها هر سنگی را که در باغ به کار می برند ، معنای بخصوصی برایش در نظر می گیرند. به نظر آنها سنگ ها ابدی هستند و معنای سمبلیک خود را حفظ کنند .
هر سنگی به تنهایی رسالت و واقعیت مجزا از دیگر حقایق هستی است و فلسفه تجرید خود به شکلی در هریک از سمبل ها بیانگر می باشد بطور کلی در خاور دور ( چین و ژاپن ) مانند دیگر نقاط دنیا باغها
از دو دیدگاه مورد توجه بوده اند یکی بصورت پارکها و باغ های عمومی ، دیگری باغچه های کوچک برای منازل .
باغ سنتی سنگی ژاپنی بر اساس ترتیب منظمی از اشیاء شکل یافته اند که هدف آن خلق منظر وفضای معمارانه است یک باغ سنگی نوعی از فضا است که ارتباط تنگاتنگی با محل قرارگیری مشاهده کننده دارد.
مکانی که بازدید کننده در آن به درستی از هارمونی اشیاء می رسد. یک باغ سنگی .اما ترکیب باغ در قالب آنالیزهای ساده ای که در دنیا معمولند قابل توضیح نیست.به نظر می رسد راهبان ذن سعی در آشکار کردن
زیبایی زندگی به صورتی غیر قابل درک در باغ داشته اند اما نباید فراموش کردکه هماهنگی بین عناصر طبیعی به هر حال یک قانون است که در تمام دنیا وجود دارد پس در این باغ هم قابل شناسایی است قانونی که در هندسه ی باغ باید به دنبال آن گشت.
باغ ژاپنی از باغ چینی سرچشمه گرفته است اما فلسفه بی نظیر طراحی خاص خود را توسعه داده است. باغهای ژاپنی چکیده ای از منظر طبیعی بودند که از طریق دست ورزی سنگ، گیاهان و آب،نماد فرآیندها و تمجید از طبیعت محسوب می شدند. این باغ غالبا شبیه صحنه نمایش تجلی می یافت. به طور مثال، لذت تماشایی مهتاب، مانند حساسیت چینی، در طراحی باغ ژاپنی تکامل بیشتری یافته است.نه تنها حرکت ماه در آسمان شب لذت بخش بود بلکع استقرار گیاهان گلده سفید،ماسه های سفید و سنگهای روشن در باغ،تآثیرات ماه و این تجربه را افزایش می داد.
از آنجایی که کشور ژاپن جزیره می باشد،می تواند تآثیرات دیگر فرهنگها را کنترل کند و تکامل تدریجی مجزایی از اهمیت فرهنگ، که در طراحی باغ در غرب موجود نبوده است،را ایجاد کند.
در سرتاسر تاریخ ژاپن، از باغ در آشکار ساختن سیمای هنری به طور مؤثر استفاده شده است.
از قرن ۸ تا ۱۱ میلادی، طبقه اشرافی ژاپن باغ هایی احداث کردند که در آنها جزایر، آبشارها و کاشت طبیعی گیاهان موجود بود و منظره فراتر از باغ را با “شاککای shakkai” یا “منظره فرعی” ترکیب می کرد.دیدگاههای ساده”ذن بودیسم Zen Buddhism” در قرون ۱۶ و ۱۷ میلادی سبب کاهش مقیاس باغ ها گردید.گلها که به عنوان عناصر جزئی درنظر گرفته می شدند، از باغ حذف شده و درختان و درختچه های همیشه سبز که نشان از زیبایی ابدی و نه موقتی دارند، جایگزین آنها شدند.آبشارها و دریاچه ها به وسیله سنگریزه، سنگ و “خشک باغها” مشخص می شدند
طراحی کاشت ژاپنی می کوشد تا گیاهانی که در طبیعت در کنار هم یافت می شوند را با یکدیگر ترکیب کند.از ترکیب گیاهان با سواحل دریا و کوهستانها و ایجاد ترکیبات گیاهی از اقلیمهای متفاوت، پرهیز می گردد.سادگی، محدودیت و ثبات در طرحهای کاشت از طریق استفاده از گیاهان همیشه سبزی که سبب آرایش تدریجی و ظریف رنگ و فرم می گردند، نشان داده می شوند. نامتقارن بودن و گروه هایی با عناصر با تعداد فرد، مورد توجه بسیار قرار می گیرند.
گیاهان در یکدیگر تداخل نمی کنندبلکه فضای کافی برای رشد به آنها داده می شود. باغ، غالبا به وسیله درختان همیشه سبز قاب بندی می گردد.
یکی از مهم ترین اصول فرهنگ اصیل ژاپن، عشق به طبیعت و مظاهر آن است. این عشق تا به جایی پیش رفته است که بسیاری از نمادهای طبیعی، مقدس و الهی شمرده می شوند.
در ژاپن، قدمت باغ ها همانند بسیاری از فرهنگ ها و تمدن های دیگر، به نخستین گروه از انسان هایی می رسد که در مکان مشخصی اقامت کرده و نخستین اجتماعات بشری را تشکیل دادند. در ابتدا هدف از ایجاد باغ بهره گیری از مواهب طبیعی و ایجاد محیطی آرامش بخش در فضایی کاملاً طبیعی و بکر بود اما با گذشت زمان، انسان با به کارگیری خلاقیت های هنری و دستکاری و تغییر محیط، سعی در ایجاد بوستان های زیبا، باشکوه و خیال انگیز داشته است.
امروزه، بوستان ، فضایی محصور است که در آن سعی شده طبیعت به شکلی هدفمند و هنرمندانه بازسازی شود و جالب است بدانید که اولین بوستان ها (به تعریف امروزی) توسط ایرانیان باستان ساخته شدند. در باغ های باستانی ایران، زاویه قائمه بسیار مورد توجه بوده است؛ باغ معمولاً در فضایی مربع یا مستطیل شکل ساخته می شد و حتی فضای درون آن نیز، توسط آبراه هایی به چهار بخش مساوی تقسیم می گردید؛ این سبک و روش ابداعی ایرانی، توسط بسیاری از اقوام دیگر در ساخت بوستان مورد تقلید و استفاده قرار گرفت و آثار آن تا به امروز نیز باقی است.
چرا بوستان های ژاپنی این قدر زیبا و تأثیرگذار هستند؟
شینتوئیسم، کهن ترین آیین بومی ژاپنی است. در این آیین طبیعت به شکلی منحصر به فرد و به قولی غیر عادی مورد تکریم و ستایش قرار گرفته است. یک صخره با شکلی غیر عادی، تک درختی سالخورده، یک آبشار که چشم اندازی خاص دارد، برکه کوچک و یا یک کوه بزرگ و سر به آسمان کشیده، می توانند گو – شینتایی باشند.
پس از مؤلفه های آیینی، دومین عامل مؤثر برای طرح و شکل بوستان های ژاپنی، چشم انداز طبیعی کشور ژاپن است. ژاپن کشوری است که از جزایر متعددی تشکیل شده و بیش از ۷۰ درصد عوارض زمینی آن را مناطق کوهستانی تشکیل می دهد. آتشفشان های فعال، چشمه های آب گرم و دره های عمیق به وفور در سرزمین خورشید تابان یافت می گردد. خط ساحلی صخره ای و ناهموار است و سواحل شنی به ندرت یافت می شود.
پس از دو عامل آیینی و محیطی، سومین مورد اثرگذار در طرح و شکل باغ های ژاپنی را می توان جهان شناسی هندو دانست.
براساس باورهای کهن هندو، مرو کوهی در مرکز جهان است. این عقیده باستانی هندو، نمادی بصری در بسیاری از بوستان های ژاپنی دارد. معمولاً تک صخره ای بلند و کشیده به عنوان سمبلی از کوه مرو را می توان در باغ های ژاپنی یافت؛ البته گاهی اوقات در اطراف صخره (سمبل مرو) ممکن است سنگ های کوچک تری نیز دیده شود.
ذکر نکته ای در این بخش خالی از لطف نیست و آن سعی طراحان ژاپنی در ایجاد تعادلی خوش آیند و چشم نواز با استفاده از اعداد فرد است. اگر به تصاویر تهیه شده از باغ های ژاپنی دقت کنید متوجه خواهید شد که بسیاری از عناصر به تعداد فرد (به خصوص عدد سه) استفاده شده اند و در چیدمان آن ها هارمونی و هماهنگی هنرمندانه ای به کار رفته است.
تا این جا نتیجه می گیریم که بوستان های ژاپنی به غیر از گیاهان (که در همه باغ ها مهم ترین مؤلفه سازنده است) از عناصر زیر تشکیل می شوند:
۱-آب (در قالب های طبیعی یا مصنوعی)
۲-چیدمانی از صخره ها و سنگ ها
۳-جزیره های نمادین
۴-پل یا سنگ هایی که به صورت پله ای یا با فاصله، برای ایجاد ارتباط میان بخش های باغ استفاده می شوند.
۵-چایخانه یا کلاه فرنگی
۶-فانوس به خصوص فانوس های سنگی
فانوس ژاپنی یا تورو، فانوسی است که از سنگ، فلز، چوب و یا کاغذ ساخته شده و حضوری ثابت و ماندگار در سنت این سرزمین دارد. در جشن ها، معابد، خانه ها، بوستان ها و باغ های ژاپن تورو به عنوان نمادی از روشنایی و شادمانی، خودنمایی می کند.
تورو از چین به ژاپن راه یافت و در ابتدا فقط توسط معابد بودایی برای روشن ساختن محیط و همچنین به عنوان نوعی پیشکش به محضر بودا استفاده می شد ؛پس از مدتی معابد شینتو نیز پذیرای تورو شدند و با گذشت زمان تورو به یکی از نماد های شناخته شده فرهنگ ژاپن تبدیل شد .
فانوس های ژاپن به دو گروه تقسیم می شوند : «تسوری-دورو»و «دای -دورو» «تسوری -درو» فانوسی که معمولاً از برآمدگی لبه سقف یا بام آویخته می شود و «دای-دورو»فانوسی است که بر سطح زمین قرار گرفته و معمولاً در معابد و باغ ها استفاده می گردد .«دای -دورو»از مفرغ یا سنگ ساخته می شود .امیدواریم ساخت چنین باغ هایی در ایران مرسوم گردد تا هموطنان عزیزمان در این مکان های رویای به شادی و آرامش بیشتری دست یابند .
در ژاپن بین ۴۰۰۰ تا ۶۰۰۰ گونه گیاه می روید و از آنجا که ژاپنی ها علاقه زیادی به گل و گیاه دارند و همچنین در غذاهای ژاپنی نه تنها از میوه ها و حبوبات بلکه حتی از برخی گلها و برگها هم استفاده می شود، در فرهنگ ژاپنی برخی گیاهان دارای معانی نمادینی هستند.
به عنوان مثال شکوفه های گیلاس یا ساکورا (sakura) نمایانگر زیبایی کوتاه مدت و درخت کاج یا ماتسو (matsu) نماد عمر طولانی است و wisteria که موضوع تصاویر این ایمیل است و با نام گل عشق یا فوجی شهرت دارد. یکی از بهترین نقاط برای رویش گل عشق ژاپنی به نام فوجی در پارک Ashikaga است. پارکی که به مساحت ۲/۸ هکتار در ژاپن قرار دارد و این گیاه زیبایی خاصی به این پارک بخشیده است.
گل عشق ژاپنی یا “فوجی” درختچه ای است خزان دار با طول عمر زیاد، مقاوم و سریع الرشد (در شرایط محیطی مناسب سالی ۳ متر رشد می کند) دارای برگ های متناوب و به فرم مرکب شانه ای فرد، گل هایی به رنگ سفید، آبی، ارغوانی یا بنفش که به صورت گل آویز خوشه ای قرار گرفته اند. گل آویز خوشه ای زیبایش سبب معروفیت این گیاه شده است.
تحریریه شرکت مهندسی محوطه سازی
