بام سبز چیست ؟

بام سبز، بام ساختمانی است که تمام یا قسمتی از آن با گیاهانی که بر روی یک لایه ضد آب کاشته شده باشند، پوشانده شده است. این بام ممکن است شامل لایه‌های دیگر مانند حصار ریشه، زه‌کشی و یا سیستم آبیاری باشد. واژه‌ی سبز به مسئله‌ی محیط زیست اشاره می‌کند و شامل بام‌هایی نمی‌شود که تنها رنگ آن‌ها سبز باشد.

طراحی بام سبز:

به محض آنکه به انگیزه هاواهداف  می اندیشید، اولین چیزی که به آن نیازمندید  توجه به  شرایط فیزیکی ساختمان وسایت هنگام احداث  بام سبز خواهد بود. اینکه تا چه اندازه پروژه یک ساختمان کاملا جدید و یا مناسب سازی ساختمانی قدیمی  جهت احداث  باشد. جندین وضعیت برای مشتری  در نظر گرفته می  شود .

مشخصات فیزیکی بام که بایددر هنگام طراحی بدان توجه شود :

شیب:  شیب  ۳۰- ۱ درجه برای جلو گیری از فرسایش و رانش خاک مناسب است  است وموجب  تثبیت خاک خواهد شد.  طول  بام از پشته  تا لبه بام بر روی  ( درصد رطوبت  خاک )  اثر دارد.آب  حاصل  دراثر نیروی  موئینگی  در داخل  خاک  می ایستداما فقط  تا فاصله  کوتاهی از خاک  رطوبت باقی می ماند .  شرایط  خشک تر ی   در سمت بالای بام   وجود دارد.

جهت  :  جبهه شمالی و جنوبی  بام   شرایط  نور  و گرمایی متفاوتی  دارند .  همچنین  اگر بخشی  از بام  در سایه   درختان  یا ساختمان های  دیگر باشد ، پوشش گیاهی به شکل متفاوتی  رشد خواهد کرد . همچنین  مکانهایی  در بام  هست که آب بیشتری مثلا  از ساختمان های  مجاور   دریافت  می کند  .  یا بعضی مکان ها مثلا  زیر طره  ساختمان مجاور ممکن است  آبی دریافت نکنند.  در هریک از موارد  استفاده از سنگریزه   به جای پوشش گیاهی خشک  شده  زیباتر به نظر می آید، مگر آنکه قصد داشته باشید  که با آبیاری  آن قسمت را سبز نگهدارید .

باد  :  بام سبز  نسبت  به بام های  ساخته شده  با مواد دیگر  در معرض خطر کمتری  نسبت  به توفان  است . تجارب  نشان داده  که بعد از یک توفان  سخت  در سوئد   بام سبز  تازه احداث  خسارت کمتری  نسبت  به سایر بام ها داشته است .  در جاهایی که باد زیادی می وزد  نیاز به استفاده از شبکه های  محافظی است  که خوب  به بام  پیچ  شده باشند  .  پیچ  همراه با واشر  پلاستیکی  غیر از صدمه  به  لایه آب بندی   در داخل خاک  مدت زیادی دوام نخواهد داشت .

وزن  :  قبل از نصب  بام سبز  باید  در مورد میزان بار اضافی  که سازه   می تواند  تحمل کند  اطلاع یابید . یک لایه نازک بام سبز وزنی معادل ۵۰کیلوگرم بر مترمربع در زمانی که  اشباع از  آب باشد دارد ، نمونه های سبکتری نیز موجود است که با استفاده از پشم سنگ  است ،یک لایه  با آن به جای لایه خاک ، وزنی  معادل ۳۵  کیلوگرم بر متر مربع را میتواند تحمل کند . در مقایسه بااین ها ، موزائیک دارای وزنی حدود ۳۷-۳۳ کیلوگرم است . اگر در ناحیه برف پیش بینی میشود وزن برف را نیز باید به آن اضافه کرد .

مصالح:
۱ – مواد ضد آب – اگر آب روی سقف بام بماند به ساختمان صدمه نمی زند . لایه  ساخته شده  از مواد ضد آب تا قبل از آنکه از نظر فیزیکی تخریب شوند می تواند محافظ ساختمان باشد .خاک  و پوشش گیاهی  از پوسته بام  درمقابل  تاثیرات  اشعه فوق بنفش محافظت  می کند .  البته  پوسته بام  باید در وضعیت   خوبی قبل از نصب بام سبز  باشد.استفاده از  یک لایه پوشش قیری از نشت آب جلو گیری خواهد نمود  .

۲ – تثبیت کننده های ریشه : کشورهای مختلف شیوه هاو قواعد مختلفی برای ساختن بام سبز دارند و بعضی از کشورها هم قاعده ای ندارند . درآلمان یک لایه تثبیت کننده زیر بام کار گذاشته می شود.به این دلیل که ریشه نتواند به لایه آب بندی صدمه زند . تثبیت کننده ریشه به لایه زهکشی نیز کمک میکند . این لایه ممکن است دارای منشا شیمیایی باشد و برای گیاهان مسموم کننده بوده  یا  از یک لایه نازک مس ساخته شده باشد یا از  لاستیکی  مصنوعی  که درز نداشته باشد  .
اگر انگیزه شما از داشتن بام سبزملاحظات اکولوژیکی و معماری پایدار است حتما با پیمانکار مربوطه مشاوره کنید. در سوئد ۵ – ۲ cm خاک در پوشش گیاهی بامهای گسترده که فقط سدوم و خزه در آن رشد می کنند  مناسب تشخیص داده شده و دیگر به  تثبیت کننده ریشه نیازی  نیست .
از آنجا که سدوم ریشه ضعیفی دارد و خزه ریشه ندارد. اگر لایه ضخیم تر باشد آب بیشتری را در خود نگه می دارد که به رشد علف هرز کمک می کند . تجربه سوئد  استفاده از  حصیر لاستیکی برای حفاظت از  لایه های قیری  بام  هنگام نصب  بام  با لایه ضخیم خاک است  و از رشد  علف هرز جلوگیری می  کند.

۴ – مواد زهکشی :  دلیل اصلی استفاده از لایه زهکشی در زیر لایة خاک جلوگیری از فرسایش است دلیل دوم در رابطه با بام های هموار ، شکل دهی گودال است . پوشش گیاهی سدوم با شرایط خشک سازگارند و در آب  شناور خواهند شد  و صدمه خواهند دید. . عملکرد دیگر مواد زهکشی  ، ذخیره مقداری آب است . این اثر زمانی خیلی مهم می شود که خشک بودن بام باتوجه به اقلیم و شیب بام را هم در نظر داشته باشیم . مطلقا لازم نیست  عمل زهکشی با یک لایه مجزا انجام پذیرد . استفاده از یک لایه خاک  که به اندازه کافی  زهکشی شده باشد  تا آب اضافی بتواند  از طریق آن  بطور موثری  زهکشی شود معمول است  . این  نوع بام سبز، بام سبز  یک لایه ای  خوانده می شود  .مواد زهکشی  که  در بام سبز  بکار می رود   شامل   مواد طبیعی  ، مواد بازیافتی  و  حصیر های زهکشی  مصنوعی می باشد. ساده ترین  مواد  طبیعی  زهکشی  ریگ – سنگریزه  هستند که  منشا  طبیعی دارند و خوب کار می کنند. ارزان بودن  و در صورت استفاده از مواد و مصالح  بومی با  هماهنگی  با  زمین  سایت   هم  موجب  فایده  اقتصادی و هم  با بازگرداندن  مسکن  بی مهرگانی  که پیش از این ساکن آنجا بوده اند در  تنوع زیستی مداخله  می کند .  ازمواد مناسب زهکشی دیگر، در بام سبز می توان به خرده های آجر  گدازه های آتشفشانی (لاوا )  و ماده مصنوعی  (لکا(    LAVA     &  LECA اشاره نمود. گدازه های آتشفشانی  منشا طبیعی دارند اما  لکا  و  آجر  مصنوعی  می باشند.  و در این  روش  بعنوان  مواد بازیافتی  مورد  استفاده قرار می گیرند. این مواد با آنکه منشا مختلفی   دارند   شباهتهای زیادی نیز دارند .  آنها متخلخل   و توانایی  نگهداری آب  و مواد مغذی را  بیشتر از  سنگریزه ها  دارند .  موادی که بتوانند  میزان بیشتری  مواد مغذی را نگهدارندکمترین تراوشات منجر به آلودگی  را به آبراه ها ی بام سبز دارند. مواد زهکشی متخلخل  به نسبت کم وزن ترند و برای بی مهرگان مکان خوبی محسوب می شوند .
تجارب لندن  نشان می دهد  که حصیر  سدوم  روی لایه ای از آجر خرد شده ،  تنوع زیستی   بی مهرگان آن   (  حشرات  و عنکبوتیان ) در مقایسه با پوشش حصیری پشم سنگ  بیشتر  است .

پشم  سنگ : این ماده  از سنگ های معدنی ساخته می شود  و اغلب جهت عایق بندی  بکار می رود. و یا واسطه رویشی   جهت علف تازه   است .  ریشه های  پوشش گیاهی  بام  می تواند  در آن نفوذ کند  و اصطکاک   بین پشم سنگ   و لایه قیری  بام  موجب  می شود که  در جا  در محل  نصب  گردد.  پشم  سنگ  می تواند  میزان  زیادی  آب  را در  خود  نگهدارد  و  در دوره زمانی طولانی تری   برای گیاه آزاد سازد .  اما  هر  آب  اضافی  دیگری  زهکشی  خواهد شد.   بعنوان  راه حلی  در  رابطه  با  وزن    ،  سبک  وزنی  پشم  سنگ  می تواند آنرا  جانشین  لایه خاک  کند .و گیاهان  مستقیما روی آن رشد خواهند کرد و سنگریزه  در بالای آن جهت جلوگیری  از  کنده شدن  و ور آمدن حصیر  پاشیده می شود. این  راه حل  در دراز مدت  مدت مواد  مغذی  ر ا  برای گیاه  نگهداری نمی کند   لذا گیاهان  باید  کود  داده شوند. به دلایل  محیطی  و  با توجه به  مصرف  انرژی  لازم   است  که  سنگ   تبدیل   به پشم  سنگ  شود .

مواد  فوم  :  این مواد می تواند از بازیافت  صندلی  ماشین  و مشابه  آن ساخته شود .  این  مواد  آب  را   زهکشی  می کند   اما میزان زیادی  آب  و مواد مغذی  را  نمی تواند   نگهداری کند .
ورقه پلاستیکی  با فنجان  ( گودال ریز  ):  انواع  و اقسام  ورقه های زهکشی  برای بام سبز  و جود  دارد   بعضی ها برای بام سبز  گسترده  که فقط چند سانتیمتر  ضخامت دارند   و بعضی ها  برای بام سبز  متمرکز که دارای لایه ضخیم خاک  می باشند.  ایده  این که  آب  در این  فنجان ها  پس از سرریز  شدن   در سطح  بام  پخش  می گردد  ( با پشم  سنگ   مقایسه  شود  که  در  جایی  که  جاذبه   آب  را  به پایین ترین  لبه های بام  می کشاند  و  تاج  بام   خشکتر خواهد  بود . )   به محض آنکه  فنجان های  پلاستیکی  پر شوندهر آب اضافی  دیگری از  طریق  سوراخهایی  زهکشی  می  شود .   این مواد  زهکشی   حتی از نظر  اجرایی نیز  طراحی  شده   و از  نظر  جابجایی  و نصب  بسیار ساده اند. در  رابطه  با   مضرات آن  می توان گفت  که آنها خیلی خشکند  مواد متخلخل   آهسته تر  خشک  خواهند شد.  گیاهان  را گرم کرده  و شانس  تنظیم  مصرف  آب  متناسب   با دسترسی   به آب   کمتر است و راه  حل  گرانتری  هستند  بویژه  اگر  مصرف   انرژی  تولیدی  آن  نیز  محاسبه  گردد.  از مضرات  دیگر آن   که پلاستیک   از منابع  تجدید ناپذیر   است  .  علاوه  بر   خصوصیات  مشخص   مواد  زهکشی ،  قیمت  ، دسترسی  ،  وزن  ،  هزینه  نصب   و غیره   پس  از  انتخاب  می تواند  متفاوت  باشد.

۵ – لایه جلوگیری از فرسایش و لایه صافی : بالای لایه زهکشی یک لایه فیلتر  به شکل روکش الیاف به منظور تثبیت عملکرد زهکشی نصب میشود وقتی حصیر سدوم آماده می خرید این  لایه فیلتر موجود میباشد و بوسیله شبکه نایلونی سه بعدی به کنترل فرسایش خاک کمک میکند و لایه زیر را در محل نگه میدارد . استفاده از لایه جلوگیری از فرسایش به جهت شیب بام بستگی دارد . در مورد  بام های صاف  ممکن است این لایه کنده  شود   .  ( ول شود  )
۶ – مواد مقاوم در برابر آتش: از هر خاکی نمی توان به عنوان پوشش بام استفاده کرد . خاک شامل زغال سنگ ( تورب ) یا دارای موجودات ارگانیکی ( میکروبی ) قابلیت انقباض را کاهش می دهند و از نظر آتش سوزی  هم خطرناکند .
۷ – گونه های گیاهی  و تثبیت  :  لازم  است که  گیاهان مناسب  هراقلیمی انتخاب  شود ، خواه  شرایط آن بصورت   دوره ای  خیلی  خشک ، خیلی  گرم،  خیلی  سرد  یاخیلی  متغیر  باشد .  مهمترین  مسئله  در  بام گسترده  دامنه  مقاومتی  پوشش گیاهی  آن است .  چرا که شرایط خشک  در بیشتر اقلیم ها  حاکم  بر این  نوع  بام ها     است . گیاهان   شاداب    گیاهانی   هستند  که در بافت های خود  به مدت طولانی  آب را ذخیره  می کنند   از جمله این گیاهان  سدوم و تعداد کمی  از گیاهان  خانواده  کراکسولاسیا   می باشند.  تعداد کمی از گونه های سدوم  مناسب  برای بام سبز وجود داردکه دارای  رنگ های مختلف  و الگوهای رشد  متفاوتند. در ترکیب  با خزه  رایج ترین  جمعیت  گیاهی  بکار  رفته  در بام های  گسترده  می باشند.در نقاطی  از جهان  که  سدوم به طور طبیعی   وجود ندارد   توسعه بازا ر  بام سبز  به  مبارزه ای  بین   گونه های مقاوم   متناسب  با  اقلیم  محلی  و رستنی های  بومی   بدل  شده است .
تکنولوژی  بام  سبز بخش  مهمی از  جامعه  پایدار است تولید گونه های خارجی  که همان نقش راز نظرزیستی   برای   زندگی  وحشی بومی  بعنوان  یک  گیاه  بومی   بازی کند مجاز نیست  .
کاشت گونه های گیاهی  با دو روش اجرا میگردد:
۱ – استفاده از حصیرهای از پیش آماده
۲ – احداث بام سبز بوسیله کاشت جوانه و نشا

جزییات بام سبز:

بام سبزجهت استفاده دردرازمدت پیش بینی می شود، در واقع بام سبزدارای دو برابر طول عمر در مقایسه با بامهای متعارف و مرسوم است. در رابطه با جزییات بام سبز، همانطور که درتصاویر زیر نشان داده شده است: یک لایه لاستیکی یا پلاستیکی روی بام سنتی پهن می شود در زیر و روی این لایه لاستیکی مواد عایق بندی نظیر پرلیت وجود داردو دربالای لایه عایق بندی یک لایه زهکشی اضافه می گردد. بسته به شیب بام نهایتا یک لایه نازک خاک مخلوط اضافه می شود و روی آن پوشش گیاهی مقاوم در برابر خشکی می کارند.
در این تصاویر جزییات بام سبز از پایین به بالا به ترتیب عبارت است از:
۱– دیواره رطوبتی: (محافظ رطوبتی ) : کف بایک بتونه قیری پوشیده شده وسپس ۴ میلیمتر پلی استیرین بصورت نمد با مشعل هوای داغ در محل نصب می شود .
۲ – عایق بندی: ایزولاسیون پلی استیرین تزریقی که با ازمون ضخامت آن تعیین می شود پهن می گردد.
۳ – پوسته بام : یک لایه پوشش ضد آب که با هوای داغ به لبه های بام خوب جوش خورده ، به پیرامون بام بسته می شود . این محصول لاستیکی دربازار موجوداست که دارای حافظه برگشت پذیری است واغلب به فرم اصلی خود برمی گردد و موجب صدمات بعدی خواهد بود. یک  ماده پولیمری ازمحصولات شرکت موجود است که با پشم شیشه پوشیده شده وفرایند غلطک زنی را  خوب تحمل می کند و فاقد حافظه برگشت پذیری است و حرکت ساختاری بدون هیچ نوع  صدمه ای  به بام را دارد .
۴ – محافظ زهکشی : ۵۰ – ۳۵ میلیمتر پلی اتیلین ( مواد بازیافتی در دسترس ) همراه با پشم شیشه روی آن. بام باغچه نیزدارای ساختاری مشابه است اما ۱ – لایه محافظ زهکشی و ۲ – بعضی از مواد آن متفاوت است
۵ – محیط کشت رویشی : واسطه رویشی ۸۰ میلیمتری از مواد پوششی دانه دانه ( گرانول ) رویشی بام را برای دریافت پوشش سدوم زمانی که جوانه سدوم روی آن پاشیده می شود و یا حصیر سدوم روی آن پهن می گردد آماده می سازد .

۶ – لایه کاشت : معمولا لایه این خاک نازک کمتر از ۱۵ سانتیمتر عمق دارد . گیاهان طبیعی که نیاز به مراقبت کمتر آبیاری کمتر دارند مانند چمن بوته و گونه های خزه برای کاشت مناسب می باشد . پوسته بام که امروزه بکار میرود از ۴۰ سال پیش مرسوم بوده و هنوز اجرا می شود . این بامهامشابه همان بامها  در تمام دنیا با موفقیت نصب گردیده و در شرایط آب و هوایی سخت آزمایش شده اند.

آبیاری و سیستم های آبیاری بام سبز

آبیاری  مصنوعی باغ  از دو روش ممکن است تامین شود: روش دستی و روش اتوماتیک . روش اتوماتیک هم به دو صورت آنالوگ و دیجیتال انجام میشود که ممکن است یک ایستگاهه یا چند ایستگاهه باشد.در هر دو روش رطوبت لازم برای خاک و ریشه ها تامین میشود .آب باران نیز برای تامین کردن آب مورد نیاز استفاده میشود .به هر طریقی که آبیاری انجام شود ، آب مازاد بر رطوبت خاک از طریق لایه های تصفیه کننده آب و لایه زهکش ذخیره میشود و تا دوره ای نسبتا طولانی آنرا از آبیاری مجدد بی نیاز می سازد . از سوی دیگر هر گونه آب اضافی بر روی لایه ضد رطوبت ریخته و از طریق شیب بام به بیرون انتقال می یابد .آب باران اضافی میتواند پس از تصفیه شدن در مخازنی ذخیره گردد و برای مثال در سیستم فلاش تانک سرویس ها آب آنها را تامین نماید .لایه عایق بام ساخته شده از پلی پروپیلن فشرده از انتقال هر گونه رطوبت به سقف جلوگیری می کند

سود محیطی :

کاهش گرما

• کاهش سربار خنک کردن ساختمان بین ۵۰ تا ۹۰ درصد
• فیلتر کردن آلودگی‌های هوا و کربن دی اکسید که به کاهش بیماری‌های تنفسی مانند آسم کمک می کند.
• فیلتر کردن آلودگی‌ها و فلزهای سنگین از آب باران
• کمک کردن به عایق کردن ساختمان در برابر آلودگی صوتی
• ایجاد زیست‌گاه طبیعی
• کاهش اثر پدیده گرمای شهری جزیره
• کاهش متوسط دمای محیط‌های شهری در فصل گرما
• جدا از خواص بسیار خوب گیاهان می توان به تزئین بام ها و زیبا نمودن محیط با پوشش گیاهی اشاره نمود.

سود مالی :

• افزایش چشمگیر طول عمر بام
• افزایش ارزش ملکی
• فرد می تواند با پرورش انواع گیاهان خوراکی (مانند بوته های گوجه فرنگی)منبع درآمدی را از حاصل برداشت آن کسب نماید.

تحریریه شرکت مهندسی محوطه سازی